Muajt e fundit ka rënë me 36 centimetra dhe pritet të ulet më tej, ku kjo situatë rrezikon edhe biodiversitetin e zonës, me kafshë dhe bimë të ndryshme në rrezik zhdukjeje.
Liqeni i Prespës, i cili ka një sipërfaqe prej përafërsisht 170 kilometra katrorë, është një nga më të vjetrit në botë; ai u formua në periudhën e Pliocenit, një epokë midis 5 dhe 1.65 milion vjet më parë.
Kjo është një rënie që ka vazhduar për dekada dhe ka shënuar një rënie tërësore prej 8 metrash nga fundi i viteve 1970 e deri më sot.
Në një raport të NASA-s të vitit 2022, falë imazheve satelitore, doli se liqeni kishte humbur 7% të sipërfaqes dhe gjysmën e vëllimit të tij ndërmjet viteve 1984 dhe 2020.
Sipas Shoqatës Ekologjike Maqedonase, një shoqatë qytetare aktive në fushën e ekologjisë dhe mbrojtjes së mjedisit, mungesa e ujit që po intensifikohet gjithnjë e më shumë përcaktohet nga pakësimi i prurjeve nga lumenjtë dhe ujërat nëntokësore, mungesa e shiut, nivelet e larta të avullimit dhe ujitja e kulturave intensive që kërkojnë 35 milionë metër kub ujë në vit.
Ndaj edhe ndryshimet klimatike, të cilat kanë sjellë rritje të temperaturave dhe reshje të ndryshueshme, luajnë një rol shumë të rëndësishëm, por dora e njeriut dhe në veçanti e fermerëve vendas i shton një peshë tjetër shumë të madhe.
“Në Maqedoninë e Veriut, shumica e fermerëve kanë kultivuar mollë për breza dhe pemishtet e reja vazhdojnë të shfaqen, duke ushtruar presion gjithnjë e më të madh mbi burimet ujore”. Këto janë fjalët e Daniela Zaec, koordinatore e PrespaNet, një rrjet i OJQ-ve të filluar në vitin 2013 që punojnë së bashku. në pellgun e Prespës.
Misioni i grupit është të sinergojë, të bashkërendojë aktivitetet dhe të forcojë bashkëpunimin ndërkufitar, duke u përpjekur të kapërcejë hendekun e krijuar nga mungesa e bashkëpunimit institucional.
Sipas ekspertëve, tharja e liqenit po ndikon negativisht sidomos tek kafshët që gravitojnë në ekosistem.
Në mënyrë të veçantë, do të penalizohen 23 llojet e peshqve që jetojnë në ujëra, 26 llojet e lakuriqëve të natës dhe mbi 200 llojet e shpendëve, duke përfshirë kormorantë, pelikanë, çafka dhe pulëbardha.
Gjithashtu amfibët, zvarranikët, insektet që gjejnë strehë dhe ushqim, si dhe zonat e shumimit në kënetat e afërta dhe gjitarët e shumtë, si ariu i murrmë, kaprolli, lepuri, derri i egër, macja e egër, dhia e egër që popullojnë shpatet e maleve përreth janë në rrezik.
Në rrezik janë edhe 1 mijë e 800 lloje bimësh të strehuara në zonë, në të cilat ka 13 fshatra të banuar nga rreth 1 mijë e 300 banorë, ekzistenca e të cilëve lidhet me liqenin.
“Njerëzit dhe natyra janë të ndërthurura së bashku. Këtu uji na lidh të gjithëve: ujqërit, arinjtë, zogjtë dhe njerëzit,” thotë Myrsini Malakou, biologe dhe CEO e Shoqatës për Mbrojtjen e Prespës.
“Të shpëtosh liqenin do të thotë të shpëtosh jo vetëm vlerat unike natyrore dhe kulturore, por edhe mënyrën tonë të jetesës”, komentojnë nga Shoqata Ekologjike Maqedonase.
Përpjekjet kanë vazhduar që nga viti 2000, kur Greqia, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria nënshkruan një deklaratë të përbashkët që synonte krijimin e një organi monitorues për projektet mbrojtëse.
Aktualisht është në fuqi një plan menaxhimi i cili përmban masa mbrojtëse të ndara në tre grupe.
E para që do të zbatohet me urgjencën më të madhe, kërkon 4.8 milionë euro, e dyta për t’u vënë në praktikë me urgjencë relative, kërkon 5.9 milionë ndërsa e treta zbatimi i së cilës varet nga financat në dispozicion, në vend të kësaj kërkon 6.9 milionë euro.
Në dhjetor 2022, David Geer, ambasadori i Bashkimit Evropian në Maqedoninë e Veriut, njoftoi një rritje të fondeve, duke ringjallur shpresën e komuniteteve lokale.
