Për gati 80 vjet, metalet e rralla janë nxjerrë nga kjo fabrikë industriale në La Rochelle në bregdetin perëndimor të Francës.
Por, ndërsa materialet bëhen gjithnjë e më të rëndësishme për ekonominë globale, firma kimike Solvay po zgjeron fabrikën e saj të përpunimit pranë Oqeanit Atlantik të shndritshëm për të përmbushur kërkesën në rritje në të gjithë Evropën.
Ky grup prej 17 metalesh është thelbësor për sasi të mëdha të teknologjisë moderne, siç janë telefonat inteligjentë, automjetet elektrike, turbinat me erë dhe skanerët MRI.
Megjithatë, rreth 70% e nxjerrjes së metaleve të rralla dhe 90% e rafinimit ndodh në Kinë, si rezultat i mbështetjes shumëvjeçare nga qeveria kineze.
Evropa, si shumë pjesë të tjera të botës, po përpiqet të zvogëlojë varësinë e saj nga importimi i këtyre metaleve kyçe nga Kina, shkruan BBC.
“Ky është një treg që po rritet me shpejtësi dhe, gjithashtu, ka një kërkesë më të madhe për zinxhirë furnizimi më të shkurtër”, thotë CEO i Solvay, Philippe Kehren.
Pandemia e Covid dhe lufta në Ukrainë i kanë bërë kompanitë dhe politikanët të përpiqen të heqin disa nga dobësitë në zinxhirët e tyre të furnizimit.
“Kur keni një material që vjen pothuajse 100% nga një vendndodhje specifike, nëse jeni të varur nga kjo, doni të diversifikoni furnizimin tuaj. Kjo është ajo që ne mund të ofrojmë”, shpjegon shefi i gjigantit belg të kimikateve.
Kjo është arsyeja pse Akti i BE-së për Lëndët e Para Kritike hyri në fuqi vitin e kaluar. Ai përcakton objektiva për uljen e varësisë nga importet për nxjerrjen, përpunimin dhe riciklimin e substancave më të rëndësishme deri në vitin 2030.
Evropa ka vetëm dy impiante përpunimi të metaleve të rralla, një në Estoni dhe kjo në Francën perëndimore. Është impianti i vetëm jashtë Kinës që mund të përpunojë të 17 metalet e rralla të ndryshme.
Rritja e investimeve në impiant vjen ndërsa po largohet nga përqendrimi në furnizimin e metaleve të rralla për konvertuesit katalitikë, për t’u përqendruar në kërkesën në rritje për magnetet që janë thelbësore për bateritë e makinave elektrike, elektronikën e përparuar dhe sistemet e mbrojtjes.
Për momentin, fokusi është në riciklimin e metaleve të rralla që janë tashmë në Evropë. “Ne mendojmë se ndoshta mund të prodhojmë 30% të metaleve të rralla të nevojshme nga Evropa vetëm duke ricikluar motorët në fund të jetës dhe pajisje të tjera”, thotë zoti Kehren.
Ndërsa kërkesa vazhdon të rritet, kjo do të ndryshojë dhe do të nevojiten më shumë materiale të virgjëra nga vende të tilla si Brazili, Kanadaja dhe Australia.
Në Evropë nuk ka miniera të metaleve të rralla funksionale. Projektet në Norvegji dhe Suedi janë ndër më të përparuarat, por ka të ngjarë të duhet edhe një dekadë para se të jenë gati.
“Mendoj se është absolutisht e nevojshme të kemi minierat tona, jo domosdoshmërisht shumë prej tyre, sepse mund të kemi një përzierje, por është e rëndësishme të kemi burimet tona”, thotë z. Kehren.
Është një proces kompleks t’i shndërrosh këto materiale në pluhura që janë produkti përfundimtar i kësaj fabrike.
Kërkon afërsisht 1,500 procese, dhe duke pasur parasysh aftësitë unike të kësaj fabrike, të huajt rrallë lejohen të hyjnë. Kjo për shkak të shqetësimeve se rivalët mund të fitojnë disa nga njohuritë që aktualisht janë të përqendruara në Kinë.
Megjithatë, na është dhënë akses i veçantë në njërën nga dhomat e ndarjes që është një pjesë jetësore e njohurive të ruajtura me kujdes të ndërtuara që kur kjo fabrikë filloi të funksionojë në vitin 1948.
“Objektivi i njësisë së ndarjes së lëngjeve do të jetë pastrimi i ceriumit në njërën anë dhe i lantanit në anën tjetër”, shpjegon menaxheri i prodhimit Florian Gouneau ndërsa ngjitemi në një shkallë metalike.
“Në thelb është sikur të kesh një lëng frutash me shumë lëngje portokalli, lëng molle, lëng ananasi, objektivi i njësisë së ndarjes së lëngjeve do të jetë ndarja e lëngut të mollës në njërën anë, lëngut të portokallit në anën tjetër e kështu me radhë.”
Dhoma vetë është afërsisht sa madhësia e një fushe futbolli dhe është shtëpia e rreshtave të vazove të mëdha metalike, brenda të cilave reaksionet kimike i detyrojnë metalet e rralla të ndryshme të ndahen.
Ky vend prej 40 hektarësh punëson më shumë se 300 njerëz. Një koleksion i gjerë ndërtesash industriale janë të lidhura nga një sërë tubash metalikë që lëvizin substancat përmes proceseve.
Sasi të konsiderueshme kimikatesh ruhen në rezervuarë cilindrikë dhe i japin objektit një aromë të veçantë që është e ngjashme me një repart spitali të sapopastruar.
E pyes z. Gouneau nëse është mësuar me të pasi ka punuar këtu për tre vjet. “Çfarë ere?” përgjigjet ai me shaka.
Vendndodhja është gjithashtu dukshëm e zhurmshme dhe e ngrohtë, pasi kanalet e ventilimit gumëzhijnë vazhdimisht. Ato nxjerrin ajër të nxehtë në një atmosferë që është gjithashtu e ndërprerë nga pulëbardhat e detit, të pavetëdijshme se kanë një pamje unike të një prej vijave më të rëndësishme të frontit në ekonominë globale.
Qeveria franceze po e mbështet këtë strukturë me rreth 20 milionë euro (23 milionë dollarë; 17.4 milionë £) në kredi tatimore.
“Të kesh varësi nga një burim i vetëm – është e rrezikshme sepse nuk mund ta dish se çfarë do t’i ndodhë këtij burimi për arsye të ndryshme”, thotë Benjamin Gallezot, i cili është këshilltari i Presidentit Macron për mineralet dhe metalet strategjike.
“Mund të jetë një arsye gjeopolitike, por mund të jetë edhe, e dini, një fatkeqësi natyrore apo çfarëdo qoftë.”
Në diellin përvëlues, ai nuk do të tërhiqet nga ndikimi i Kinës që përpiqet të kufizojë aksesin në eksportet e saj të metaleve të rralla, një temë në zemër të bisedimeve të vazhdueshme tregtare SHBA-Kinë.
Por zoti Gallezot thotë: “Mendoj se bashkëpunimi ekonomik është qartësisht më i fuqishëm sesa thjesht konkurrenca e pastër.”
Parlamenti Evropian dëshiron që Komisioni Evropian të bëjë më shumë për të zvogëluar varësinë nga metalet e rralla kineze. Ai thotë se kontrollet e Pekinit janë “të pajustifikuara” dhe “të synojnë të jenë shtrënguese”.
Gjatë një vizite të kohëve të fundit në Gjermani, ministri i jashtëm i Kinës Wang Yi tha se ishte “e drejta sovrane” e vendit të tij, si dhe “praktikë e zakonshme”, të kontrollonte eksportet e mallrave që kanë përdorime si komerciale ashtu edhe ushtarake.
Ky qëndrim shpjegon pse sigurimi i aksesit në lëndë të para ka qenë në zemër të marrëveshjeve të fundit tregtare të BE-së, të tilla si ajo që nënshkroi me Argjentinën, Brazilin, Paraguain dhe Uruguain vitin e kaluar.
Firmat perëndimore në sektorin e metaleve të rralla thonë se kanë nevojë për më shumë mbështetje qeveritare nëse do të arrijnë rivalët e tyre kinezë.
Rafael Moreno, CEO i Viridis Mining të Australisë, thotë se kjo mbështetje, si rregullatore ashtu edhe financiare, “është çelësi tani”. Biznesi i tij është zhvillimi i një miniere të madhe metalesh të rralla në Brazil, e cila shpreson të sigurojë deri në 5% të metaleve të rralla në botë.
Një arsye pse Kina ka ecur përpara pjesës tjetër të botës në lidhje me metalet e rralla është se ka qenë më e gatshme të trajtojë ndotjen radioaktive që mund të shkaktohet nga minierat dhe përpunimi.
Solvay gjithashtu ka operacione të metaleve të rralla në Kinë, dhe zoti Kehren thotë se “ka zgjidhje për ta bërë këtë në një mënyrë shumë të përgjegjshme pa ndotur”. Ai shton: “Kushton pak para, kështu që duhet të jesh gati të paguash pak më shumë.”
Çmimi është çelësi për të ardhmen e uzinës së zgjeruar në La Rochelle, thotë ai. Ai ka nevojë që klientët e tij, të cilët furnizojnë prodhuesit e makinave dhe firmat e mëdha të teknologjisë, të angazhohen për të blerë vëllime të caktuara të metaleve të rralla me çmime të caktuara.
BE-ja i ka shkruar objektivat e saj për uljen e importeve në ligj, por ai dëshiron të shohë se si do t’i bëjnë ato të ndodhin. “A do të ketë stimuj [financiarë], për shembull, për aktorët e ndryshëm në këtë zinxhir vlerash për të furnizuar elementë të rrallë të tokës nga Evropa?”
