“Çfarë dobie do të kishte e mira nëse nuk do të kishte të keqe?”, shkruan Mikhail Bulgakov në kryeveprën e tij “Mjeshtri dhe Margerita”.
Dhe, ndërsa e keqja imagjinare ishte mishërimi tokësor i veprës djallëzore, ajo praktike kundër së cilës Bulgakov duhej të përplasej çdo ditë ishte vepër e regjimit stalinist. Obskurantizmi i errët që i detyroi shkrimtarët dhe artistët në një jetë anonime dhe mosveprim, për të mos u kapur duke kundërshtuar diktaturën.
“Çfarë do të bëhej me botën nëse do të humbiste gjithë hijen?” pyeti shkrimtari, i cili tashmë ishte mësuar me atë hije. Një hije që në Rusi, fatkeqësisht, është ende aktuale.
Regjisori Michael Lockshin, i lindur në Shtetet e Bashkuara nga prindër rusë, e ka kaluar pjesën më të madhe të jetës së tij mes dy vendeve, duke shijuar privilegjin, ose ndoshta dënimin, për të qenë në gjendje të vëzhgojë atdheun e tij nga jashtë, përmes një rënieje politike të hipotezuar së pari, pastaj më konkrete dhe në fund të plotë.
Gjendja e Rusisë bashkëkohore shpesh kthehet në veprën e tij: jo çuditërisht, por çuditërisht, filmi i tij i fundit – një transpozim i kryeveprës së Bulgakovit – mishëron, duke kaluar nëpër gjendjen e shkrimtarit nën Stalinin, një damar kritike sociale të zhgënjyer që ka nxitur një reagim nga rusët. spektatorë që fjalë për fjalë kanë pushtuar kinematë që nga publikimi i filmit në mes të shkurtit.
Lockshin është një kundërshtar i Putinit, ai nuk e fsheh këtë. Dhe, si shumë të llojit të tij, ai jeton larg Moskës, ku studioi dhe kaloi pjesën më të madhe të rinisë së tij. Dëshiron apo jo, versioni i tij i “Mjeshtrit dhe Margaritës” është bërë një manifest: i rezistencës së duhur për disa dhe i paturpësisë së një opozite të padrejtë për të tjerët.
Ai ka frikë?
“Për momentin nuk është e lehtë të përgjigjesh. Në javët e fundit kam ndjerë kaq shumë ndjesi të ndryshme sa që “të kesh frikë” është kufitare”.
Do të përpiqem të thjeshtoj: a keni frikë për veten tuaj?
“Po çdo ditë. Sidomos pas vdekjes së Alexey Navalny, çdo rus që tregon shenja se dëshiron të kundërshtojë regjimin e Putinit duhet të ketë frikë për veten e tij”.
Pavarësisht se jeni larg Rusisë?
“Ashtu siç nuk ka kufij moralë, nuk ka kufij gjeografikë që mund të ndalojnë gjendjen e pasigurt në të cilën ndodhemi. Natyrisht, kam më shumë frikë për të gjithë ata që mbetën në Rusi sesa për veten time. Rusët që punuan për filmin, distributorët, ata që kanë qenë përgjegjës për komunikimin që kur ai doli. Të gjithë kemi marrë kërcënime shumë specifike”.
Çfarë lloj?
“Kërcënimet me vdekje. Ose kërcënimi për t’u arrestuar, që këto ditë është i barabartë me një kërcënim me vdekje”.
Cili ka qenë momenti më i keq?
“Ditët menjëherë pasi filmi doli në kinema. Ishin ditë të çuditshme, në realitet, sepse ne u goditëm njëkohësisht nga një valë dashurie dhe një valë urrejtjeje që nuk do ta prisnim. Nëse duhet të jem i sinqertë, nuk prisja asgjë nga ajo që ka ndodhur së fundmi”.
Nuk menduat se po bënit diçka revolucionare?
“Dhe as që mendoj kështu tani. Mendoj se kam bërë një film, për të cilin jam krenar, bazuar në një nga librat më të pëlqyer botërisht të të gjitha kohërave. Kjo është gjëja e parë që të vjen në mendje. Pastaj, pas reflektimit, kuptoj arsyen e gjithçkaje që erdhi më pas. Për dashurinë dhe gjithashtu urrejtjen”.
Dhe a nuk ju bën kjo krenare?
“Jo tamam. Jo për mua, të paktën. Më bën të mendoj se ka diçka që shkon përtej artit dhe që arrin drejtpërdrejt në zemrat e njerëzve dhe se nëse kaq shumë spektatorë, veçanërisht të rinj, kanë lexuar në përshtatjen time të “Mjeshtrit dhe Margheritës” më shumë se një përvojë të thjeshtë kinematografike, atëherë ndoshta vendi im nuk është aq i humbur sa duket”.
Nuk donte të merrej me politikë, me pak fjalë…
“E saktë. Por unë dola kundër supozimit të vjetër se të bësh art është gjithmonë të bësh politikë. Fakti është se kur fillova të punoja për filmin, situata ishte pak më ndryshe”.
Në çfarë kuptimi?
“Ishte viti 2019, pushtimi i Ukrainës ende nuk kishte ndodhur. Nuk kishte ndodhur ende një pandemi – gjatë së cilës ne shkruam filmin – dhe, megjithëse e dinim mirë se bazohej në një situatë të paqëndrueshme gjeopolitike, nuk kishim një perceptim të saktë të asaj që do të ndodhte. Ne donim të bënim një film që do të jepte një lexim historik të librit, i cili krahas ngjarjeve fantastike do të propozonte gjendjen e një shkrimtari, jeta e të cilit është e shtypur nga regjimi”.
Ajo që është politika, në fund të fundit…
“Eshtë e vërtetë. Por nuk e kisha idenë se do të bëhej diçka kaq aktuale. Shpresoja se mund të jepte disa ide, por kurrë nuk e kisha menduar se do të përshtatej kaq përsosmërisht në alegorinë e realitetit.”
Putin ishte tashmë atje, a e mendoi ai?
“Sigurisht po. Dhe tashmë kishte represion, brutalitet, të gjitha arsyet që shtynë mijëra artistë, shkrimtarë dhe regjisorë rusë të largoheshin nga vendi”.
Le të kthehemi te frika…
“Ose pamundësia e pranimit të të jetuarit në një komb që nuk të jep mundësinë e mendimit të pavarur”.
Ai mendoi se a do të dilte filmi në Rusi?
“Jo. Absolutisht jo. Unë shpresoja për të, por nuk po llogarisja fare në të. Procesi i shpërndarjes ishte shumë i veçantë: zakonisht organizohen fokus grupe, organizohen shfaqje paraprake për të testuar reagimet e publikut dhe për të përgatitur planin më të mirë të mundshëm të shpërndarjes. Në këtë rast nuk është bërë asgjë e tillë”.
Si ka ardhur?
“Unë mendoj se ata nuk donin të nxisnin pritshmëritë. Nga njëra anë donin ta lëshonin që të mos jepnin idenë e censurimit, nga ana tjetër nuk donin që të bëhej çështje politike. Doli në kinema pa pothuajse asnjë paralajmërim. Deri ditën që doli, mendova se nuk do të ndodhte”.
Ata thjesht mund ta kishin bllokuar…
“Është e vërtetë. Në këtë moment në Rusi ka qindra projekte artistike, kinematografike dhe letrare që censurohen, pengohen, ndalohen me çdo mjet të mundshëm për t’i penguar ata të shprehin ndjenja kundër regjimit. Në rastin tim, mendoj se ata nuk donin ta fshinin në mënyrë kaq flagrante veprën e një autori popullor dhe të dashur si Mikhail Bulgakov. Të anulosh një klasik do të ishte si të anulosh historinë”.
Një praktikë çuditërisht e përhapur mes kundërshtarëve jashtë Rusisë…
“Përgjigjet spontane janë gjithmonë të çuditshme, ato vijnë nga zemra dhe jo nga arsyetimi dhe ndonjëherë shkaktojnë viktima të pafajshme. Sigurisht që po jetojmë në kohë dramatike dhe sa më shumë kalon koha, aq më e ndërlikuar bëhet situata”.
A mendoni se një film mund të bëjë një ndryshim?
“Nëse një vepër i bën njerëzit të mendojnë dhe ka fatin të arrijë tek njerëzit pa u falsifikuar, atëherë sigurisht që mund të bëjë diçka. Nuk e di nëse është një zgjidhje apo jo, por ndoshta mund të zgjidhë disa pyetje, të gjallërojë disa shpirtra dhe të na shtyjë të marrim një pozicion”.
Ka shumë artistë rusë që janë të zënë…
“Është e vërtetë, por pak prej tyre kanë mbetur në Rusi. Ata si unë që kanë privilegjin të shprehen lirisht nga jashtë duhet ta bëjnë këtë. Është qëllimi i punës sonë: të përpiqemi të bëjmë diçka të bukur, por që mund të ndihmojë gjithashtu ta bëjmë botën një vend më të mirë. Unë jam mjaft pesimist për situatën në Rusi, kam frikë se ajo vetëm do të përkeqësohet në nivel politik. Por politika nuk është e papërshkueshme nga arti”.
A e keni frikë atë?
“Ndonjëherë ai e injoron atë, gjë që për politikën mund të jetë një gabim i bujshëm”.
Marrë nga La Stampa, përshtatur për Albanian Post
