Ndikimi i tyre është i dukshëm në operacionet e zbatimit të ligjit. Hetimet e koordinuara nga Europol kanë lidhur pothuajse gjysmën e objektivave të fundit të trafikut të kokainës me rrjetet e Ballkanit Perëndimor.
Në dy dekadat e fundit, grupet e krimit të organizuar nga Ballkani Perëndimor janë integruar fuqishëm në tregtinë e kokainës në Amerikën e Jugut, duke u shndërruar në aktorë kyç në tregun global të narkotikëve, thuhet në një raport të ri nga Iniciativa Globale kundër Krimit të Organizuar Ndërkombëtar (GI-TOC).
Këto grupe janë zhvilluar nga aktorë rajonalë në ndërmarrje kriminale ndërkombëtare duke siguruar lidhje thelbësore si në burimin ashtu edhe në shpërndarjen e drogës.
Ndikimi i tyre është i dukshëm në operacionet e zbatimit të ligjit. Hetimet e koordinuara nga Europol kanë lidhur pothuajse gjysmën e objektivave të fundit të trafikut të kokainës me rrjetet e Ballkanit Perëndimor.
Grupet kriminale nga Ballkani Perëndimor tani kontrollojnë një zinxhir furnizimi ndërkontinental që shtrihet nga Amerika e Jugut deri në Evropë e më tej, thuhet në raportin e GI-TOC.
Vlerësimet sugjerojnë se 40–60% e operacioneve të tyre janë tashmë ndërkombëtare, me trafikun e drogës si veprimtari kryesore.
Ngjitja e tyre është ndihmuar nga dy faktorë kryesorë: rritja e prodhimit të kokainës në Amerikën e Jugut dhe kërkesa gjithnjë e lartë në Evropë.
Raporti i GI-TOC shqyrton evolucionin e këtyre grupeve, duke ndjekur lidhjet e tyre në thellim me rrjetet kriminale të Amerikës së Jugut. Bazuar në intervista të gjera në të dy anët e Atlantikut, raporti thekson rolin e tyre në tregtinë globale të kokainës dhe ndikimin më të gjerë në krimin e organizuar në të dy rajonet.
Trashëgimia e luftës
Përtej kushteve të favorshme, këto grupe kanë shfrytëzuar gjithashtu përvojën e tyre në kontrabandë dhe përvojën luftarake nga konfliktet e viteve 1990.
Rrënjët e këtij zgjerimi kriminal qëndrojnë në vitet e turbullta ’90 në Ballkan, të shënuara nga rënia e komunizmit, luftërat separatiste dhe paqëndrueshmëria ekonomike. Operacionet e kontrabandës – fillimisht të fokusuara te karburantet, cigaret, heroina dhe kanabisi – lulëzuan.
Ndërsa heroina dhe kanabisi ishin fokusi kryesor, disa kriminelë ballkanikë kuptuan fitimet e larta nga kokaina. Pionierët e hershëm kishin përvojë në trafikun ndërkombëtar të drogës, veçanërisht në SHBA, dhe shfrytëzuan rrjetet e tyre për të krijuar lidhje të drejtpërdrejta me furnizuesit e Amerikës së Jugut. Kjo e bëri Ballkanin një rajon tranzit kritik për dërgesat e kokainës në Evropë.
Kjo histori e taktikave të përftuara nga konfliktet e dhunshme u dha këtyre grupeve një reputacion brutaliteti që i veçon në botën e nëndheshme evropiane, dhe kanë kontribuar gjithashtu në rritjen e dhunës në vendet e Amerikës së Jugut.
Sipas analizës së GI-TOC, të paktën 19 persona të lidhur me trafikun e kokainës nga Ballkani Perëndimor janë vrarë në Amerikën e Jugut që nga viti 2010. Shumica e këtyre vrasjeve ndodhën në Ekuador.
Dekada rritjeje
Grupet e krimit të organizuar nga Ballkani Perëndimor janë përfshirë në trafikun global të drogës që nga fillimi i viteve 1990. Në vend që të kufizoheshin te shpërndarja në rrugë në Evropë, ato synuan fitime më të mëdha duke hyrë në tregtinë me shumicë dhe duke ndërtuar lidhje të drejtpërdrejta me rrjetet e kokainës në Amerikën e Jugut.
Disa faktorë kontribuuan në ngritjen e tyre. Pozita strategjike e Ballkanit e bëri atë një nyje për krimin e organizuar, me fitimet nga trafiku i heroinës, kultivimi i kanabisit dhe kontrabanda që financuan zgjerimin e tyre. Për më tepër, paqëndrueshmëria politike dhe korrupsioni u siguruan atyre strehim dhe liri operacionale.
Që në fillim të viteve 2000, kriminelët ballkanikë ishin vendosur në vendet kyçe të Evropës Perëndimore, duke përdorur rrjetet e diasporës për të lehtësuar trafikun dhe forcuar pozicionin në tregtinë e kokainës.
Pika e kthesës erdhi në fillim të viteve 2010, kur prodhimi i kokainës u rrit dhe rrjetet kriminale në Amerikën e Jugut u fragmentuan.
Një lojtar i rëndësishëm ishte Grupi Amerika, një organizatë kriminale e themeluar nga emigrantë jugosllavë në SHBA. E lidhur me sekuestrime shumë-tonëshe kokainë në disa kontinente, ajo mbetet një forcë dominuese edhe pas arrestimeve të figurave kyçe.
Pavarësisht luhatjeve në sekuestrimet e drogës, disponueshmëria e kokainës në Evropë mbetet e qëndrueshme, me zbulime rekord në portet kryesore të BE-së, thuhet në raport. Europol dhe Agjencia e BE-së për Drogën raportojnë se që nga viti 2016, gjurmët e kokainës në ujërat e zeza janë në rritje çdo vit.
Kokaina është droga e dytë më e përdorur në Evropë, me 3.5 milionë të rritur që e konsumuan në vitin 2021. Ndërsa çmimet mbeten të qëndrueshme, pastërtia është rritur për shkak të përpunimit të dytë brenda Evropës.
Edhe pse tregu kryesor është Evropa, operacionet e grupeve kriminale të Ballkanit Perëndimor shtrihen përtej kontinentit. Ato janë lidhur me dërgesa të mëdha kokainë të kapura në Amerikën e Veriut, Afrikë dhe Australi.
Lidhje të forta
Ndërmjetësit nga Ballkani Perëndimor kanë krijuar lidhje të forta me aktorë kyç në vendet prodhuese të kokainës si Kolumbia, Peruja dhe Bolivia, si dhe me ndërmjetës në nyje tranziti si Brazili dhe Ekuadori.
“Jo vetëm që kanë ditur të lundrojnë në mjedisin kriminal të Amerikës së Jugut me lehtësi relative, por në disa raste kanë arritur të krijojnë marrëdhënie me qarqe të larta të biznesit dhe politikës në vendet ku veprojnë”, thuhet në raport.
“Ata kanë qenë të pranishëm në rajon prej vitesh, por mënyra si operojnë i ka mbajtur të padukshëm për autoritetet”, tha Felipe Botero Escobar, drejtues i zyrës rajonale të GI-TOC në Ande. Këto grupe gjithashtu kanë shmangur konfliktet territoriale që mund t’i kishin përplasur me grupet lokale.
Përkundër perceptimit të zakonshëm, drejtuesit e këtyre grupeve rrallë jetojnë në Amerikën e Jugut. Ata operojnë nga vendet e tyre, qytete të mëdha evropiane, ose shpërngulen në vende si Emiratet e Bashkuara Arabe nëse përballen me probleme ligjore. Suksesi i tyre varet nga ndërmjetës të aftë që negociojnë blerjet dhe mbikëqyrin logjistikën.
Disa shtetas të Ballkanit Perëndimor që drejtojnë biznese të ligjshme në Amerikën e Jugut luajnë gjithashtu një rol të rëndësishëm në trafik, veçanërisht përmes kompanive import-eksport. Këto biznese ndihmojnë në kontrabandimin e kokainës të fshehur mes mallrash si fruta, kafe dhe produkte deti të destinuara për Evropë.
Rritja e prodhimit të kokainës
Prodhimi i kokainës në Bolivi, Kolumbi dhe Peru u rrit nga më pak se 1000 ton në vitin 2014 në gati 2000 ton deri në vitin 2020, për shkak të rritjes së kultivimit të kokës dhe përmirësimeve në përpunim. Pavarësisht pengesave nga COVID-19, prodhimi mbetet i lartë.
Një ndryshim i madh vitet e fundit ishte shkrirja e fraksioneve guerile kolumbiane, gjë që lejoi krijimin e grupeve më të vogla dhe aleancave të reja me trafikantët ballkanikë.
“Pas vitit 2016, me çarmatosjen e FARC, ndodhi një ndryshim në peizazhin e kokainës jo vetëm në nivel lokal por edhe global”, tha Escobar.
“FARC linte një boshllëk në zonat e prodhimit të kokainës … ata vepronin si ndërmjetës dhe përcaktonin marrëveshje me grupet ndërkombëtare të krimit të organizuar; ky boshllëk mbeti i hapur,” shtoi ai.
Një tjetër ndryshim është se Ekuadori është kthyer në një nyje për tregtinë e kokainës, me grupe ballkanike që e përdorin për ruajtje, përpunim dhe dërgesa. Zyra e OKB-së për Drogën dhe Krimin raportoi një rekord prej 200 ton kokainë të sekuestruar atje në vitin 2021.
Metodat e transportit
Grupet kriminale nga Ballkani Perëndimor janë përgjegjëse për kontrabandimin e sasisë masive të kokainës në portet evropiane, me Belgjikën, Holandën dhe Spanjën si pika kyçe hyrjeje, por përdorin edhe portet ballkanike për tranzit.
Rrugët detare mbeten dominuese për trafikun e kokainës, me gati 89% të sekuestrimeve në 2021 të lidhura me trafik detar. Përdoren anije kontejnerësh, gomone të shpejta, anije peshkimi, gjysmë-nëndetëse dhe dronë për të transportuar drogën përtej Atlantikut dhe Paqësorit.
Portet kryesore evropiane përfshijnë Antwerp, Rotterdam, Algeciras, Valencia, Gioia Tauro dhe Hamburg, ndërsa portet ballkanike si Bar, Durrës dhe Rijeka luajnë gjithashtu një rol.
Anijet kontejnerë preferohen për shkak të kostos më të ulët dhe kontrollit të pakët – vetëm 2–3% e ngarkesës inspektohet. Kokaina shpesh fshihet mes ngarkesave me fruta ose në formë të lëngshme.
Ngarkesat me banane janë veçanërisht të zakonshme. “Një e treta e bananeve të konsumuara në Evropë vjen nga Ekuadori. Kjo zgjerim tregtar krijoi një platformë ideale për grupet ballkanike që të lehtësonin dërgimin e kokainës të fshehur në kontejnerët me banane”, tha studiuesi Renato Rivera në webinar.
Kjo tregti është ndihmuar nga nënshkrimi i marrëveshjes së tregtisë së lirë (FTA) mes Ekuadorit dhe BE-së, tha Rivera, duke argumentuar se marrëveshjet FTA janë “një mundësi për organizatat kriminale në një botë të globalizuar”.
Një industri e rrezikshme
E ardhmja e grupeve kriminale të Ballkanit Perëndimor në Amerikën e Jugut mbetet e pasigurt. Në dy dekadat e fundit, ato janë rrënjosur në rajon, duke siguruar një pikë të fortë në tregtinë fitimprurëse të kokainës. Prania e tyre është e lidhur me zgjerimin e vazhdueshëm të prodhimit të kokainës dhe fragmentimin e qasjes në zinxhirët e furnizimit.
Paqëndrueshmëria në shumë vende të Amerikës së Jugut ka punuar në favor të tyre, me korrupsionin dhe sigurinë e dobët në porte që lehtësonin operacionet. Reduktimi i ndikimit të tyre do të kërkonte përpjekje të koordinuara ndërkombëtare për të frenuar prodhimin e kokainës dhe për të adresuar sfidat e qeverisjes.
Megjithatë, këto grupe përballen edhe me rreziqe.
Ndërsa roli i tyre në tregtinë e kokainës rritet, mund të shtohen tensionet me grupe rivale kriminale – përfshirë grupet lokale ose meksikane. Nëse konfliktet përshkallëzohen, rrjetet ballkanike mund të kenë vështirësi për të ruajtur terrenin. Po ashtu, grupe kriminale më të fuqishme në Evropë mund të sfidojnë dominimin e tyre në tregun me pakicë.
