Negociatori largohet. Miroslav Lajçak, përfaqësuesi special i BE-së për negociatat ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, jep dorëheqjen; Kërkimi për një pasardhës është në vazhdim. Largimi nuk është befasues. Bisedimet për normalizimin e marrëdhënieve të fqinjëve, të cilat vazhdojnë që nga viti 2011, kanë ngecur. Asgjë nuk lëviz. Dhe nëse po, atëherë në drejtimin e gabuar. Fajësimi për dështimin tek diplomati sllovak është më i lirë. E pabazë është edhe akuza nga Prishtina se Lajçak është i njëanshëm në favor të Beogradit.
Kështu e përshkruan kontekstin aktual politik mes Kosovës dhe Serbisë gazeta zvicerane “Neue Zürcher Zeitung” në një artikull të publikuar sot.
Arsyeja e bllokimit qëndron diku tjetër: as Beogradi dhe as Prishtina nuk janë të gatshëm të zbatojnë marrëveshjen që BE-ja ua prezantoi në shkurt 2023. Ajo që dukej si një zbulim në atë kohë, rezulton të jetë një gjë jo fillestare në retrospektivë, shkruan NZZ.
Në thelb, marrëveshja përmban dy pika: Serbia nuk e njeh zyrtarisht Kosovën, por sillet në përputhje me rrethanat. Mbi të gjitha, ajo nuk i pengon Prishtinës nëse dëshiron t’i bashkohet organizmave ndërkombëtarë (si OKB-ja). Pra, bëhet fjalë për njohjen de facto. Në të kundërt, Prishtina e mban fjalën e dhënë njëmbëdhjetë vjet më parë dhe po u jep serbëve të Kosovës autonomi të kufizuar. Konkretisht: Lejon krijimin e një bashkësie të komunitetit serb.
“Në shkurt të vitit 2023, presidenti serb Aleksandar Vuçiq refuzoi të jepte pëlqimin e tij për marrëveshjen me shkrim. Edhe kundërshtari i tij, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, nuk ka nënshkruar. Por shefi i politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell, mbajti qëndrimin se garancitë verbale dhe bashkëpunimi për marrëveshjen megjithatë e bënë atë ligjërisht të detyrueshme”, vazhdon artikulli i NZZ.
Por partnerët kontraktualë po luftojnë për këtë. Mezi u kthye në Beograd, Vuçiq e bëri të qartë se vendi i tij do të vazhdojë të kundërshtojë pranimin e Kosovës në Këshillin e Europës. Dhe homologu i tij kosovar, kryeministri Albin Kurti, nuk po ngre gishtin për të zbatuar autonominë e rënë dakord prej kohësh të serbëve të Kosovës.
Vuçiq shpreson për një shans të ri me Trump në Shtëpinë e Bardhë
Vuçiq po luan me kohën. Ai shpreson që Donald Trump të bëhet sërish president amerikan në vjeshtë. Me të në Shtëpinë e Bardhë, kalkulimi bëhet kartat për çështjen e Kosovës mund të riorganizohen sërish. Në fund të fundit, ishin të dërguarit e Trump ata që mbështetën një shkëmbim tokash midis Prishtinës dhe Beogradit në vitin 2018, të cilin Vuçiq dhe presidenti i mëparshëm i Kosovës, Hashim Thaçi, kishin negociuar.
Kosova veriore, e cila është 90 për qind e populluar nga serbët dhe ka rreth 50,000 banorë, duhet t’i kthehet Serbisë, dhe anasjelltas, Lugina e Preshevës në Serbinë jugore, e cila është e banuar kryesisht me shqiptarë, duhet të bashkohet me Kosovën. Projekti dështoi kryesisht për shkak të rezistencës nga Berlini, i cili nuk donte të pranonte asnjë ndryshim të ri kufijsh. Me Trump, shpreson Vuçiq, një përpjekje e re do të jetë e mundur.
Kurti, nga ana tjetër, kundërshtar i shkëmbimit të tokave, është i nxituar. Ai po përpiqet të krijojë një fakt të kryer në veri të Kosovës. Ai e forcon sovranitetin e Kosovës në këtë pjesë të vendit me masa të ashpra administrative dhe burime policore. Ai ka baza të ndërtuara për policinë speciale të armatosur rëndë, synon kontroll financiar dhe konfiskon ndërtesat që janë ndërtuar pa leje. Përdorimi i toleruar më parë i dinarit serb do të ndalohet dhe do të zëvendësohen tabelat e emërtimeve serbe të shkruara në cirilik, shkruan gazeta zvicerane.
“Në sytë e popullatës serbe, pushteti shtetëror kosovar duket si një regjim pushtues. Deri në ardhjen e Kurtit në pushtet në vitin 2021, shteti kosovar në veri të Kosovës ishte më shumë shok dhome sesa i zoti i shtëpisë”, vazhdon artikulli.
Zonat e vendbanimeve etnike në dhe rreth Kosovës
Pas luftës së vitit 1999, shteti serb nuk u zhduk kurrë plotësisht nga veriu i Kosovës. Sistemi i kujdesit shëndetësor, spitalet dhe klinikat ambulatore janë financuar gjithmonë nga Beogradi. Po kështu edhe shkollat dhe universiteti, të cilat funksionojnë sipas planprogrameve serbe. Deri në vitin 2013, në duart e serbëve ishin edhe gjyqësori, administratat komunale dhe një pjesë e policisë. Vetëm në vitin 2013 një marrëveshje ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit çoi në integrimin e policisë dhe gjykatave në sistemin e Kosovës. Në këmbim, Kosova do të duhej të prezantonte asociacionin autonom të komunave, gjë që megjithatë nuk ndodhi.
Ky sovranitet i përbashkët funksionoi mjaft mirë në jetën e përditshme. Banorët i merrnin shërbimet e tyre ose nga Kosova ose nga Serbia. Disa gëzonin privilegjin e punësimit në të dyja administratat. Dhe Prishtina pagoi shpenzimet e energjisë sepse nuk shihte asnjë mënyrë për të mbledhur faturat e papaguara në veri. Që në fillim qëllimi i Kurtit ishte t’i jepte fund kësaj situate. Sepse ai i sheh këto anomali si kërcënim për integritetin territorial të vendit të tij. Por si duhet realisht shteti i Kosovës ta integrojë këtë fushë?
Kurti ka frikë nga autonomia serbe
Në thelb ka dy opsione: nëpërmjet autonomisë ose nëpërmjet centralizimit. Për opsionin e parë, bashkësia e komunitetit serb do të ishte bërthama. Do të kishte institucionalizuar bashkëpunimin ndërmjet autoriteteve komunale dhe do të krijonte një infrastrukturë politiko-administrative për serbët e Kosovës: vetëqeverisje të gjerë, por të integruar në shtetin e Kosovës. Megjithatë, për të reduktuar ndikimin e Beogradit, Prishtina do të duhej të investonte në shkallë të gjerë. Prishtina do të duhet të paguajë për atë që Serbia ka mbështetur deri tani – arsimin dhe shëndetësinë – nga buxheti i saj. Por nuk ka para të mjaftueshme dhe mbi të gjitha mungon vullneti politik.
Kurti nuk i beson autonomisë serbe. Ai nuk e sheh atë si një instrument të vetëvendosjes, por si një portë për ndikimin e Beogradit. Kundër kësaj, ai mobilizon institucionet qendrore, të cilat supozohet të zbatojnë rregullat e tyre me forcë nëse është e nevojshme. Kjo në mënyrë të përsëritur çon në konfrontime të dhunshme dhe në një tensionim në rritje të serbëve të Kosovës ndaj shtetit, autoritetin e të cilit shumica gjithsesi nuk e kanë pranuar kurrë.
Në nëntor 2022, një mosmarrëveshje për përdorimin e targave të Serbisë u përshkallëzua. Komandanti serb i rajonit të veriut në Policinë e Kosovës më pas u shkarkua për mosbindje. Brenda pak ditësh – dhe pa dyshim pas konsultimit me Beogradin – serbët e Kosovës u larguan kolektivisht nga shërbimi civil: policia, gjykatat, autoritetet komunale.
Që atëherë, policët kosovarë kanë qenë ata që kanë siguruar qetësinë dhe rendin në veri. Kryetarët kosovarë morën drejtimin e komunave dhe u zgjodhën vetëm nga një pjesë e popullsisë – serbët i kishin bojkotuar zgjedhjet. Ka filluar një rreth vicioz refuzimi, rezistence dhe represioni, i cili nuk parashikon asgjë të mirë për të ardhmen, vazhdon NZZ.
Incidenti më i rëndë deri më sot ka ndodhur në shtator 2023. Një milici serbe me uniformë sulmoi një patrullë të policisë së Kosovës. Një oficer policie dhe tre sulmues vdiqën në betejë. Policia më vonë gjeti depo të mëdha armësh. Armët kanë ardhur nga Serbia.
BE-ja dhe SHBA-ja shfaqen në humbje – NATO si garantues i sigurisë.
Përpjekjet e kombinuara të BE-së dhe amerikanëve për të bindur Prishtinën dhe Beogradin që të zbatojnë marrëveshjen e normalizimit nuk kanë arritur absolutisht asgjë. Kjo është befasuese në shikim të parë. Por ajo që u mungon negociatorëve në arsenalin e tyre diplomatik janë stimujt pozitivë. Ajo që funksionoi pesëmbëdhjetë vjet më parë nuk funksionon më: joshja e integrimit në BE. Në Serbi, mbështetja për anëtarësim ka rënë nën 50 përqind. Dhe Kosova ende nuk ka as status kandidat. Pesë shtete të BE-së refuzojnë ta njohin atë.
Përgjegjësia për sigurinë e Kosovës aktualisht qëndron kryesisht mbi supet e forcës së KFOR-it të udhëhequr nga NATO. Pothuajse katër mijë burra dhe gra, si dhe misioni i BE-së për sundimin e ligjit EULEX mbushin një vakum të rrezikshëm institucional që ka lindur gjatë dy viteve të fundit.